آشنایی با بازار معاملات آتی سکه (( جلسه اول ))
دارایی پایه : ابزارهای مشتقه (از جمله قراردادهای آتی) ابزاری هستند که قیمت و ارزش آنها از یک نوع دارایی که اصطلاحاً به آن “دارایی پایه” میگویند، مشتق میشود.
معمولاً در بورسهای کالایی دنیا، داراییهای مختلفی از جمله محصولات کشاورزی، انواع فلزات، انواع فراوردههای نفتی و سایر محصولات به عنوان دارایی پایه قراردادهای آتی مطرح میگردند.
در حال حاضر در بورس کالای ایران تنها سکه طلا در قالب قرارداد آتی معامله میشود. این درحالی است که در سالهای اخیر قرارداد آتی بر روی داراییهای دیگری از جمله زیره سبز، کنجاله سویا، کاتد مس، شمش طلا نیز قابل معامله بوده است. احتمال افزایش داراییهای پایه از جمله زعفران، قیر و محصولات دیگر در آینده نزدیک بالا است.
در صورتی که دارایی مورد نظر در قرارداد، کالا باشد، لازم است که شرایط قابل قبول کالا توسط بورس تعیین شود. دلیل این امر آن است که کالاهای مختلف با شرایط کمی و کیفی متفاوت ممکن است، در بازار موجود باشد. به عنوان مثال در بورس کالای ایران و در مورد قراردهای آتی سکه باید نوع سکه، عیارو وزن آن و سایر موارد کاملاً مشخص شود. در حال حاضر سکه مورد تایید بورس کالای ایران، سکه طلای تمام بهار آزادی طرح امام خمینی (ره) تعیین شده که براساس استاندارد بانک مرکزی با عیار ۹۰۰ در هزار با وزن۸/۱۳۳ گرم است.
اندازه قرارداد آتی
تمامی ویژگی های مورد نظر یک قرارداد آتی در قالب مستندی به نام مشخصات قرارداد آتی توسط بورس کالا به اطلاع عموم میرسد.یکی از ویژگیهای اصلی یک قرارداد آتی، اندازه هر قرارداد است.
در قراردادهای آتی سکه، اندازه هر قرارداد توسط بورس تعیین میشود و سرمایهگذاران صرفاً میتوانند مضربهای صحیحی از این مقدار را مورد معامله قرار دهند. در حال حاضر، اندازه قراردادهای آتی سکه طلا در بورس کالا، ۱۰ عدد سکه طلای تمام بهار آزادی طرح امام خمینی( ضرب سال ۱۳۸۶) است.
به عبارتی سرمایهگذاران طی انجام خرید و یا فروش یک قرارداد آتی سکه، ۱۰ سکه طلای تمام بهار خریداری نموده و یا به فروش میرسانند.باتوجه به اینکه هر قرارداد شامل ۱۰ سکه است، بنابراین اگر یک سرمایهگذار قصد خرید یا فروش ۵۰ سکه طلا را در معاملات آتی سکه داشته باشد، میبایست ۵ قرارداد آتی سکه طلا خرید کرده یا به فروش برساند.
حداقل تغییر قیمت سفارشات (tick price)
در وارد کردن قیمت سفارشات، در سامانه معاملات آتی سکه با یک محدودیت روبرو هستیم. به این صورت که قیمتهای وارد شده به سیستم باید حتما مضربی از ۵۰۰ تومان (معادل ۵,۰۰۰ ریال) باشد، یعنی تغییر قیمتها در آتی باید ۵۰۰ تومان به ۵۰۰ تومان انجام شود.
به عنوان مثال معاملهگری که قصد وارد کردن سفارشی با قیمت ۱۱,۲۵۷,۴۴۰ ریال داشته است، ناچار است سفارش خود را بر روی یکی از قیمت های ۱۱,۲۵۵,۰۰۰ و یا ۱۱,۲۶۰,۰۰۰ قرار دهد.
حداقل قیمت تغییر سفارش در بازارهای مختلف متفاوت است و با توجه به شرایط بازار تعیین میگردد.
در سال های اولیه راه اندازی قرارداد آتی سکه، حداقل تغییر قیمت سفارش در بازار آتی ۱۰۰ تومان تعیین شده بوده اما این مقدار از شهریور ۱۳۹۱ توسط بورس کالا به ۵۰۰ تومان تغییر یافت.
سقف موقعیت تعهدی باز
بر اساس دستورالعمل اجرایی معاملات آتی اتخاذ موقعیتهای تعهدی باز با محدودیتهایی روبروست، به این معنی که یک مشتری مجاز نیست بیش از حد معینی که توسط هیئت پذیرش تعیین میشود موقعیت تعهدی اخذ کند.
سقف موقعیت های تعهدی باز هر مشتری با توجه به شرایط بازار تعیین میشود و از ابتدای راه اندازی بازار آتی تا کنون این سقف چندین بار تغییر کرده است.
مزیت اصلی قراردادن سقف موقعیت تعهدی این است که یک مشتری با پول زیاد نمیتواند بر قیمتها تاثیر عمدهای داشته باشد، و یا اینکه بهنحوی با قیمتها بازی کند.
هر چه تعداد فعالین بازار بیشتر شود، امکان اینکه یک نفر بتواند در قیمتها تاثیر عمدهای داشته باشد، کمتر میشود و به تبع آن بورس میتواند سقف موجود را افزایش دهد.
هم اکنون سقف موقعیتهای تعهدی برای مشتریان حقیقی و حقوقی به شرح زیر است.
محدودیت برای مشتریان حقیقی:
مشتریان حقیقی مجازند در هر نماد معاملاتی (سررسید فعال) حداکثر ۲۵۰ موقعیت تعهدی خرید یا فروش اخذ نمایند.
مجموع موقعیتهای مشتری حقیقی در تمامی نمادهای معاملاتی (سررسید فعال) نباید از ۷۵۰ موقعیت تجاوز کند. به عبارتی مشتری میتواند در مجموع ۷۵۰ موقعیت اعم از خرید و فروش در سررسیدهای مختلف داشته باشد.
محدودیت برای مشتری حقوقی:
اشخاص حقوقی مجاز هستند که ۲۵۰ موقعیت در هر نماد معاملاتی اخذ نمایند و این تعداد میتواند تا ۱۰ درصد سرمایه ثبتی شرکت افزایش یابد به شرطی که از ۲۰ درصد موقعیتهای تعهدی باز کل بازار فراتر نرود.
توجه به این نکته لازم است که سقف موقعیت باز، اشتباها نباید به عنوان سقف تعداد معاملات در نظر گرفته شود. چرا که تعداد معاملات در یک جلسه معاملاتی سقفی ندارد و مشتریان میتوانند هر تعداد بار که میخواهند موقعیتهای خود را باز و بسته کنند. ولی نباید در هیچ لحظهای بیش ۲۵۰ موقعیت باز (در هر سررسید) داشته باشند.
سررسید در بازار آتی : عبارت است از آخرین روز معاملاتی که در مشخصات قرارداد آتی به منظور تعیین تکلیف قرارداد (بسته شدن قرارداد یا تحویل آن) اعلام میشود.
تاریخ سررسید قراردادهای آتی بر روی یک کالا به صورت استاندارد و مشخص توسط بورس تعیین میشود و فقط برای سررسیدهای معینی که تعیین شده، امکان انجام معاملات آتی وجود دارد. ماههای سررسید قرارداد آتی سکه طلا شامل اردیبهشت، تیر، شهریور، آبان، دی و اسفند است. لازم به ذکر است که در گذشته سررسید قرارداد آتی سکه در تمام ماههای سال برقرار بود
نکته حائز اهیمت آن است که طبق ضوابط بورس کالای ایران برای بازگشایی هر نماد معاملاتی باید حداقل ۳ روزکاری قبل از تاریخ نخستین روز معاملاتی آن از طریق سایت رسمی بورس کالای ایران اطلاع رسانی صورت پذیرد. زمان گشایش هر سررسید ۸ ماه زودتر از تاریخ سررسید آن است. به عنوان مثال قرارداد آتی تحویل اسفند ماه در تاریخ ۱۳۹۵/۰۲/۲۱ بازگشایی شده و تاریخ سررسید آن ۱۳۹۵/۱۲/۲۵ است.
هم اکنون سررسیدهای قابل معامله آتی سکه ، تیر ۹۵، شهریور ۹۵، آبان ۹۵، دی ۹۵ و اسفند ۹۵ است.لازم به ذکر است که از تاریخ ۱۳۹۵/۰۱/۱۵ طبق اعلام بورس کالا معاملات آتی سکه در ۵ سررسید فعال انجام میپذیرد که قبل از آن تنها ۴ سررسید هم زمان قابل معامله بودند.
نماد معاملاتی
هر سررسید با یک نماد مشخص در تابلو معاملات نمایش داده می شود. هر نماد معاملاتی متشکل از نام کالا، ماه و سال قرارداد است و تمامی نمادهای معاملاتی بایستی به تصویب هیئت پذیرش رسیده باشند .
نمادهای معاملاتی قراردادهای آتی سکه طلا براساس سال و ماه قرارداد نامیده میشوند که بر این اساس هر نماد معاملاتی به صورت GCMMYY است و در آن GC مخفف سکه طلا (Gold Coins)، MM علامت اختصاری ماه قرارداد که به صورت حروف نمایش داده میشود و YY سال قرارداد است.
به عنوان مثال نماد معاملاتی GCES95 نشان دهنده قرارداد آتی سکه طلا تحویل اسفند ماه ۹۵ است.