آشنایی با بازار معاملات آتی سکه (( جلسه دوم ))
حداکثر حجم هر سفارش
یکی از مشخصات قراردادهای آتی سکه حداکثر حجم هر سفارش است که در واقع نوعی محدودیت برای سفارش‌گذاری است. محدودیت حجم سفارش در تمامی بازارهای مالی وجود دارد که این محدودیت ها معمولا تابع عواملی چون عمق بازار و نوع نوسانات است. در بازارهای کم عمق معمولاً سعی می‌کنند حداکثر حجم سفارش را طوری در نظر گیرند که امکان معامله برای همه فراهم باشد. برای مثال اگر سفارش ۱۰۰ قراردادی ممکن شود، یک نفر می‌تواند با یک سفارش کل بازار را خریده (فروخته) و مجال معامله به دیگران داده نمی‌شود. طبق مشخصات قرارداد آتی پذیرفته شده در بورس کالای ایران، حداکثر حجم هر سفارش ۱۰ قرارداد است و سفارش با حجم بیشتر از ۱۰ قرارداد به یکباره در سیستم معاملاتی ثبت نمی‌شود. به عنوان مثال برای گذاشتن ۱۰۰ قرارداد، امکان ثبت یکباره تمامی ۱۰۰قرارداد وجود ندارد و برای ثبت آن باید ۱۰ سفارش ۱۰ تایی یا ۲۰ سفارش ۵ تایی و یا… در سیستم قرار داد.
لازم به ذکر است این محدودیت جزو قوانین بازار بوده و در سامانه آنلاین و سفارشات تلفنی در این مورد تفاوتی وجود ندارد.
حد نوسان قیمت روزانه، صف خرید و صف فروش در معاملات آتی
بازه قیمتی معاملات روزانه در قراردادهای آتی محدود به (۵%±) قیمت تسویه روز معاملاتی قبل است و امکان ثبت سفارش با قیمتی بالاتر و پایین تر از این بازه وجود ندارد. مثلا در صورتی که قیمت تسویه روز قبل ۱۰,۳۸۲,۵۰۰ ریال باشد، بالاترین و پایین‌ترین قیمت در روز معاملاتی جاری به این روش محاسبه می‌شود:
1) بالاترین قیمت ۱۰,۹۰۱,۶۲۵ = (۱۰,۳۸۲,۵۰۰* ۵%) + ۱۰,۳۸۲,۵۰۰
2) پایین‌ترین قیمت ۹,۸۶۳,۳۷۵ = (۱۰,۳۸۲,۵۰۰* ۵%) – ۱۰,۳۸۲,۵۰۰
با توجه به اینکه حداقل تغییر قیمت هر سفارش ۵۰۰ تومان (۵,۰۰۰ ریال) است، این اعداد را باید گرد کنیم. همیشه بالاترین قیمت را به پایین گرد می کنیم و پایین ترین قیمت را به بالا تا قیمت در محدوده ۵ درصدی قرارگیرد. با این توضیحات، بالاترین و پایین ترین قیمت به ترتیب ۱۰,۹۰۰,۰۰۰ و ۹,۸۶۵,۰۰۰ ریال می‌شود. در صورتی که فروشندگان انتظار قیمتی بیشتر ازاین بازه را داشته باشند هیچ سفارش فروشی در سیستم ثبت نمی‌کنند، چرا که می‌توانند در قیمت‌های بالاتر معامله خود را انجام دهند و به فروش با قیمت‌های بازه مجاز راضی نمی‌شوند. در این شرایط به اصطلاح گفته می‌شود که بازار صف خرید است. این شرایط به ضرر دارندگان موقعیت تعهدی فروش و به سود دارندگان موقعیت تعهدی خرید می‌شود. بالعکس در شرایط کاهشی و انتظار ریزش بیشتر بازار و تمایل خریداران به خرید در قیمت‌های پایین‌تر سفارش خریدی در سیستم ثبت نمی‌شود و در این شرایط با صف فروش مواجه می‌شویم که به ضرر دارندگان موقعیت تعهدی خرید و سود دارندگان موقعیت تعهدی فروش است.
کارمزد معاملات آتی سکه
در حال حاضر کارمزد اتخاذ هر قرارداد تعهدی خرید یا فروش در معاملات آتی شامل موارد زیر است:
* کارمزد کارگزار ⬅️ ۱۶۰۰ تومان
* کارمزد شرکت بورس کالا ⬅️ ۱۰۰۰ تومان
* حق نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار ⬅️ ۴۰۰ تومان
** جمع کارمزد هر قرارداد تعهدی خرید یا فروش ⬅️ ۳۰۰۰ تومان
*** بنابراین، کارمزد هر خرید و فروش مجموعا برابر با ۶۰۰۰ تومان خواهد بود.
لازم به ذکر است که به ازای اتخاذ هر موقعیت تعهدی خرید یا فروش مبلغ ۳۰۰۰ هزار تومان بابت کارمزد محاسبه می گردد و اینکه این موقعیت ها طی یک سفارش در سامانه ثبت شده باشد یا چند سفارش، تفاوتی در میزان کارمزد ایجاد نمی کند. برای درک بهتر این مطلب به مثال زیر توجه فرمایید:
آقای الف طی جلسه معاملاتی سفارش ۴ خرید ۹۵۰ هزار تومانی با نماد GCDY95 (سررسید دی ماه ۹۵) را درسیستم ثبت کرده است. پس از آن نیز سفارش ۲ خرید ۹۴۹ هزار تومانی با همان نماد را وارد سیستم می‌کند. اواخر جلسه معاملاتی ۴ سفارش خرید ۹۵۰ هزار تومانی او به‌صورت کامل انجام می‌شود و پس از آن، فقط یکی از سفارشات ۹۴۹ هزار تومانی او انجام می‌شود و در مجموع طی جلسه معاملاتی مذکور ۵ موقعیت خرید اخذ می‌کند. پس از اتمام جلسه معاملاتی مبلغ ۱۵ هزار تومان بابت کارمزد معاملات از حساب وی کسر می‌شود.
1) کارمزد معاملات = تعداد موقعیت اخذ شده *۳۰۰۰
2) تعداد موقعیت‌های اخذ شده = ۴ خرید ۹۵۰ هزار تومانی + ۱ خرید ۹۴۹ هزار تومانی = ۵ موقعیت خرید
3) کارمزد معاملات = ۵ *۳۰۰۰=۱۵۰۰۰
همانطور که در مثال بالا مشاهده می‌شود برای محاسبه کارمزد معاملات، تعداد دفعات سفارش تاثیری در کارمزد نداشته و فقط تعداد موقعیت‌های اخذ شده ملاک محاسبه عمل است. فارغ از اینکه موقعیت‌ها با چه قیمتی انجام شده‌اند و یا طی چند مرحله در سیستم ثبت شده اند. همچنین سفارشاتی که درسیستم ثبت شده اما منجر به معامله نمی‌گردند، مشمول کارمزد نخواهند شد.
خاطر نشان می گردد دارندگان موقعیت تعهدی باز که وارد مرحله تحویل می شوند، علاوه بر کارمزد اتخاذ موقعیت (۳۰۰۰تومان) می بایست بابت هر قرارداد مبلغ ۵۰۰۰ تومان به عنوان کارمزد تسویه بپردازند.
با انجام معامله طی جلسه معاملاتی، هیچگونه کارمزد و یا سود و زیانی به حساب شما اعمال نمی شود. شما با موجودی کافی میتوانید طی جلسه معاملاتی صرف نظر از سود یا زیان و کارمزد به تعداد نامحدود در طول آن جلسه معاملاتی اقدام به اتخاذ موقعیت و بستن آن کنید بدون آنکه موجودی شما در طول آن جلسه معاملاتی تغییر کند. اما بلافاصله پس از پایان بازار و انجام عملیات تسویه، کلیه کارمزدهای معاملات آن روز به علاوه سود و زیانی که در معاملات آن روز کسب کرده اید، به حساب شما منظور خواهد شد. بنابراین مقدار سود و زیان و کارمزد معاملات شما در پایان جلسه معاملاتی و به محض اعلام قیمت تسویه روزانه به حساب شما اعمال خواهد شد.
همه چیز در مورد دوره پیش گشایش
دوره پیش گشایش اولین مرحله بازار آتی است که متاسفانه اکثر فعالان این بازار اطلاعات کاملی از این مرحله ندارند و گاهی بعضی از فعالین بازار ترجیح می‌دهند به دلیل ابهاماتی که در این مورد دارند اصلا در مرحله پیش گشایش شرکت نکنند.
به طور قطع رصد مرحله پیش گشایش سودمند بوده و در بعضی اوقات شرکت در این مرحله می‌تواند به نفع مشتری باشد. توجه به این نکته ضروری است که برای سفارش‌گذاری در این مرحله باید به مفهوم پیش گشایش و قوانین و محدودیت‌های سفارش‌گذاری در این مرحله مسلط باشیم. لذا در ادامه توضیحاتی پیرامون مرحله پیش گشایش بازار آتی در قالب چند سوال اصلی بیان خواهد شد.
هدف از دوره پیش گشایش چیست؟
پاسخ به این سوال که “چرا نیم ساعت اول بازار آتی با پیش گشایش شروع می‌شود؟”، در واقع هدف این مرحله از بازار را مشخص خواهد کرد. هدف از شروع روزانه بازار آتی با مرحله پیش گشایش ایجاد ساز و کاری برای کشف قیمت است. یعنی هدف این مرحله آن است که خریداران و فروشندگان با توجه به انتظارات از اخبار و تحولات روز جاری اقدام به وارد کردن سفارشات خود در سیستم کنند و از این طریق کشف قیمت انجام گیرد.
چنانچه فرایند پیش گشایش هر روز به درستی انجام گیرد و اختلالی در آن بوجود نیاید پس از گذشت مدتی مانند همه بورس های جهانی مرحله کشف قیمت بازار آتی به عنوان مرجعی معتبر می‌تواند بر معاملات سکه نقدی نیز تاثیر گذاشته و قیمت سکه نقدی را تحت تاثیر قرار دهد. بازار آتی به دلیل مزیت های فراوانی از جمله سرعت بیشتر در دسترسی به اخبار و تحلیل‌ها نسبت به بازار نقدی این قابلیت را دارد که به مرجعی معتبر برای قیمت گذاری سکه نقدی تبدیل شود. بازار آتی زمانی به چنین جایگاهی دست پیدا خواهد کرد که همه مراحل بازار و علی الخصوص مرحله پیش گشایش از سفارشات ساختگی و دستکاری بازار در امان نگه داشته شود. حراست از کارایی بازار آتی بر عهده نهاد ناظر و بازرسی بورس کالا است و این مهم امکان پذیر نمی‌شود مگر با همکاری همه مشتریان و کارگزاران.
ویژگی های دوره پیش گشایش
این مرحله از ساعت ۱۰:۰۰ الی ۱۰:۲۹:۵۹ است.
در این دوره مشتریان تنها می‌توانند سفارشات خود را وارد سامانه معاملاتی کرده و آن‌ها را ویرایش و حذف کنند
در این مرحله معامله‌ای انجام نمی‌شود.
پایان دوره پیش گشایش، گشایش یا مچینگ نام دارد.
نحوه سفارش گذاشتن در دوره پیش گشایش
همانطور که گفتیم هدف دوره پیش‌گشایش کشف قیمت و محک زنی خریدار و فروشنده است. برای تحقق این هدف و اجرای صحیح فرایند کشف قیمت، سفارش گذاشتن در دوره پیش گشایش تابع مقررات و محدودیت هایی است که به آن‌ها اشاره خواهیم کرد. از ابتدای راه اندازی دوره پیش گشایش همیشه مشتریان با یک سوال اساسی در مورد پیش گشایش روبرو بوده اند که کمتر به آن پرداخته شده است. پرسش مزبور این است که:
حال که در دوره پیش گشایش از نظر عملی می‌توان در همه قیمت‌های بازه نوسان روزانه (۵%+ تا ۵%-) سفارش خرید و فروش ثبت کرده و در هر لحظه دلخواه حذف نمود، آیا محدودیت و قانونی برای این قبیل کارها وجود دارد؟ اگر محدودیتی اعمال می‌شود دلیل آن چیست؟
پاسخ این سوال مثبت است. محدودیت‌های زیادی از لحاظ قانونی وجود دارد و صرف اینکه سیستم هر سفارشی را قبول کند مجوز گذاشتن هر سفارشی نیست. دوره پیش‌گشایش طراحی شده تا با مشارکت فعالین بازار و نمایش انتظارات واقعی آن‌ها قیمت روزانه سررسیدهای آتی کشف گردد. بنابراین طبیعی است که ناظر بازار و بازرسان بورس کالا با گذاشتن سفارشاتی که موید انتظارات واقعی افراد از بازار نباشد برخورد کنند.
سفارشاتی که با هدف اصلی دوره پیش‌گشایش منافات دارد و بورس با آن‌ها برخورد می‌کند، به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:
مشتریانی که قصد دارند با نحوه سفارش گذاشتن خود روند قیمتی مد نظرشان را به بازار القا کنند و یا سفارش های سرخط را مدام ثبت و حذف نمایند و یا به یکباره حذف نمایند، این قبیل کارها مصداق بارز بازارسازی بوده و جرم محسوب می‌شود. به مصادیق و مجازات های بازار سازی در این مطالب پرداخته خواهد شد.
مشتریانی که قصد دارند حتما در مرحله پیش گشایش سفارش خود را به قیمت مچینگ انجام دهند؛ لذا سفارشی با قیمت‌های بسیار پایین تر و یا بالاتر از سرخط (خرید یا فروش) وارد سیستم می‌کنند.
این کار نیز به طور قانونی مجاز نیست. برای جلوگیری از مختل شدن فرایند کشف قیمت و قرار نگرفتن در مظان اتهام بازارسازی، شایسته است که این افراد سفارش خود را ثانیه‌های آخر مرحله پیش گشایش وارد سامانه کنند و یا اینکه معامله مورد نظر خود را پس از کشف قیمت و به قیمت‌های سرخط انجام دهند. حتی می‌توانند وارد رقابتی سالم شده و در قیمت‌های سرخط با تفاوت متعارف نسبت به سفارش‌های طرف مقابل به رقابت بپردازند.
موقعیت باز در قراردادهای آتی
زمانی که معامله‌گری در بازار آتی اقدام به اخذ موقعیت (خرید یا فروش) می‌کند تا زمانی که معامله معکوس موقعیتش را اتخاذ نکند، در اصطلاح گفته می‌شود که موقعیت (Position) وی باز است و حساب معامله‌گر، هر روز با قیمت تسویه روزانه در حالت سود یا ضرر قرار گرفته و تعدیل می‌شود.
به بیان دیگر موقعیت‌هایی که تسویه نقدی یا فیزیکی نشده‌اند یا معامله معکوس روی آن‌ها صورت نگرفته است، موقعیت های باز نامیده می‌شوند.
برای مثال فرض کنید معامله‌گری طی یک روز ۱۰ قرارداد آتی خریداری می‌کند و معامله‌ای در جهت معکوس انجام نمی‌دهد. بنابراین چون موقعیت وی باز است، سود یا زیان موقعیت باز وی حسابش لحاظ می‌شود (سود به حسابش افزوده و زیان از حسابش کسر می‌شود). روز کاری بعد با اتخاذ ۱۰ موقعیت معکوس (فروش)، موقعیت‌هایش را می‌بندد یا آفست (Offset) می‌کند. وقتی که موقعیت بازی که فرد دارد آفست می‌شود، مثل این است که وی هیچ موقعیتی ندارد و در نتیجه حسابش تحت تاثیر قیمت‌های تسویه روزانه قرار نگرفته و تعدیل نمی‌شود.
بستن موقعیت، مفهوم آفست در معاملات آتی
زمانی که معامله‌گر موقعیت معکوس با موقعیتی که دارد را اتخاذ کند (البته به همان تعداد و در همان سررسید) اصطلاحاً گفته می‌شود که او موقعیتش را بسته یا آفست (Offset ) کرده است.
فرض کنید که فردی یک موقعیت باز خرید در سررسید اسفند ماه دارد. حال برای بستن موقعیتش باید یک موقعیت فروش در همان سررسید (اسفند) اتخاذ کند.
از طرفی اگر فردی ۲ موقعیت باز فروش در سررسید دی ماه دارد، باید ۲ موقعیت خرید در سررسید دی ماه انجام دهد تا موقعیتش آفست شود.
بنابراین فروشنده و خریدار تا قبل از اتمام مهلت انقضای قرار داد، می‌توانند با انجام یک معامله در جهت عکس و بستن موقعیت، تعهدات خود در قبال تحویل یا دریافت کالا را خنثی نمایند.
این عمل می‌تواند بارها و بارها در طول دوره معاملاتی (تا سررسید) و یا حتی در یک جلسه معاملاتی(یک روز) انجام گیرد و محدودیتی برای آن وجود ندارد.
با بستن موقعیت از آنجایی که فرد دیگر هیچ موقعیت بازی ندارد، لذا هیچ سود و یا زیانی نیز به وی تعلق نمی‌گیرد.
در ارتباط با آفست کردن موقعیت، یکی از ابهاماتی که برای معامله‌گران وجود دارد این است که:
“آیا بستن موقعیت ترتیب خاصی دارد ؟” یعنی “آیا می توان ابتدا موقعیت مشخصی را بست؟”
پاسخ این سوال را با مثال زیر بیان خواهیم کرد:
فرض کنید فردی ۲ موقعیت خرید به قیمت های ۱۰٫۸۲۰٫۰۰۰ ریال و ۱۰٫۸۰۰٫۰۰۰ ریال اتخاذ کند. بعد با اتخاذ یک موقعیت فروش به قیمت ۱۰٫۹۲۰٫۰۰۰ ریال یکی از موقعیت‌های خرید خود را ببندد.
با توجه به اینکه برای محاسبه سود و زیان قیمت معاملات روزانه با قیمت تسویه سنجیده می‌شود، لذا اینکه اول کدام موقعیت بسته می‌شود معنایی ندارد.
با محاسبات زیر مشخص می‌شود که هیچ تفاوتی وجود ندارد که کدام موقعیت خرید با فروش آفست شود و کدام موقعیت باز بماند:
قیمت تسویه روزانه=
اندازه هر قرارداد =۱۰
روش اول: آفست شدن خرید به قیمت ۱۰٫۸۲۰٫۰۰۰ با فروش ۱۰٫۹۲۰٫۰۰۰ و باز ماندن موقعیت ۱۰٫۸۰۰٫۰۰۰
۱۰۹۲۰۰۰۰-۱۰۸۲۰۰۰۰=۱۰۰۰۰۰×۱۰=۱۰۰۰۰۰۰
۱۰۹۰۰۰۰۰-۱۰۸۰۰۰۰۰=۱۰۰۰۰۰×۱۰=۱۰۰۰۰۰۰
۱۰۰۰۰۰۰+۱۰۰۰۰۰۰=۲۰۰۰۰۰۰
سود در این حالت ۲٫۰۰۰٫۰۰۰ ریال
روش دوم: آفست شدن خرید به قیمت ۱۰٫۸۰۰٫۰۰۰ و باز ماندن موقعیت خرید به قیمت ۱۰٫۸۲۰٫۰۰۰
۱۰۹۲۰۰۰۰-۱۰۸۰۰۰۰۰=۱۲۰۰۰۰×۱۰=۱۲۰۰۰۰۰
۱۰۹۰۰۰۰۰-۱۰۸۲۰۰۰۰=۸۰۰۰۰×۱۰=۸۰۰۰۰۰
۱۲۰۰۰۰۰+۸۰۰۰۰۰=۲۰۰۰۰۰۰
در این حالت هم سود فرد ۲٫۰۰۰٫۰۰۰ریال است. در نتیجه هیچ تفاوتی در ترتیب بستن موقعیت‌ها وجود ندارد.
